Loneitu Hriat Tur Puanchhuahna
I. CHHAWHCHHI TICHHETUTE
A. India ram pum huapa chhawhchhi eichhetu rannung, natna leh hnim pawimawhte
1. Rannung:
1) A hnah char khawrtu/a hnah khawrtu/a rah khertu pangang (leaf roller, pod borer/Atigastra catalaunalis)
2) A hnah tisawrbawktu (Gall fly, Asphaudylia sesami)
3) A tuihnang dawttu, (Leaf hopper)
2. Natna
1) A par kuang lian/piangsual (Phyllody)
2) A zung tawih (Dry root rot)
3) A hnah rau (Phytophthora blight)
4) A hnah val (Alternaria blight)
3. Hnim:
Chhawhchhi hmunah hnim chi hrang hrang a to. Hnim hi hnah sin (thang leh di),phungladin leh hnah bial tiin then a ni a, hnahbial zingah pawh a zam chi a la awm.
B. Mizoram a chhawhchhi eichhetu rannung, natna
1. Rannung
1) Uite pangang (Hawk moth)
2) Pangang sen hmul (Red hairy caterpiller)
3) Maimawm te (White mite)
4) A kawm dawttu thlangdar (Pod bug)
5) A tuihnang dawttu (Cotton aphid)
2. Natna
1) A hnah val (Leaf spot )
2) A kung vuai leh thi (Wilt )
3) A hnah rau (Bacterial blight)
4) Vutbuak (Powdery mildew)
Source
Ziaktu : C. Lalnithanga, APPO
Bu hming : Loneitu Thian (IPM)
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Page 115-122
II. CHHAWHCHHI HMUN A RANNUNG, NATNA LEH RANNUNGTHA THLITHLAI
A tum ber chu chhawhchhi hmuna awm, a eichhetu rannung leh natna chu a tir te atangin, an inthlahpun tam hma leh a nasat hmain eng ang rannung leh natna nge a nih tih lo hriat te, rannungtha eng ang chi nge awm tih lo hriat te hi a ni. He mi atan hian a hmun ngeiah kal in thlithlai tur a ni. Agriculture Department-a thawk ten thingtlang a chhawhchhi chingtu loneitute pawh chawkphurin chhawhchhi hmuna rannung leh natnate thlithlai tura a huhoa kal dan ruahman tur a ni. Rannung leh natna chuan a hlauhawm chin ETL a thlen chauhin a suat remna leh natna ven kawngah hma lak tur a ni.
1. Chhawhchhi hmunfan thuak thuak: Hmun hrang hranga chhawhchhi hmun chu ni 14 danah tlawh tur a ni a, a hnuah rannung leh natna awm dan azirin ni 10 danah tlawh nawn leh thin tur a ni. Chutianga chhawhchhi hmun i fan apiang chuan hmun khatah chhawhchhi kung 20 tal chik takin en zel la, a rah khertu pangang, rannung dang, natna leh rannungtha leh maimawm i hmuh ang angte ziakin chhinchhiah zel ang che.
2. Chhawhchhi hmun fan: Chhawhchhi hmuna rannung leh natna chuan a hlauhawm chin ETL a thleng dawn em tih leh rannungtha eng ang nge awm tih hre turin Agriculture Department-a thawkte leh loneitute chuan ni 7 danah vawi khat tal a huhoa chhawhchhi hmun tlawh tur a ni. Chhawhchhi eitu rannung natna leh rannungtha awm te thlithlai tura chhawhchhi hmun tlawh a tul thu loneitute hriattir nan Agriculture Department chuan DDK, Radio, Local Cable T. V. leh chanchinbuah te a chhuah tur a ni.
3. Agro Eco System Analysis (AESA) AESA chungchang chu chipchiar zawkin hmundangah tarlan a ni. AESA- a tihtur te chu:
1) Chhawhchhi tiah atanga a seng hun thlenga a hrisel dan.
2) Rannungin an eichhiata, natna in a tlakbuak pawha ama chaknaa chhawhchhi a insiamthat leh theih dan.
3) A eichhetu rannung leh rannungtha in tam hleih dan.
4) Chhawhchhi hmun lei chu a ro nge a hnawng, a thur nge a al, balu lei nge lei changtual
5) Sik leh sa awm dan, ruahsur dan, khua a ro dan.
6) Tunhma lam atanga loneitu tawn hriat.
4. Eng thang:
Chhawhchhi hmunah chuan zanah Eng thang kam (chhit) tur a ni. Laltin/Petromax/Electric bulb khai tur a ni a, a hnuaiah chuan chawhtawlh-ah tui dah a, sahbawn nuai phuan ila, a hnuah khawnvartui tlem telh tur a ni. Tichuan eng lawmin rannung an rawn thlawk sup sup ang a, an chauh hnuah chawhtawlhah chuan an tla anga, eng ang rannung nge tih thliar tawh tur a ni.
III. RANNUNG HLAUHAWM KHAWP A TAM(ETL)
RANNUNG | ETL |
---|---|
1 A hnah khawrtu pangang leh a rah khertu pangang | Chhawhchhi kung khatah pangang 1-2 pangang hmul nei a awmin |
2 A hnah/kung tisawrbawktu (Gall fly) | Chhawhchhi kung khatah bawk (gall) 2-5 a awmin emaw chhawhchhi kung a tihchhiat zat chu 10% a tlinin |
IV. IPM HMAN TURTE
1. Loneitu thiam sa
1) Nipui lain thuk deuh hleka lei lehphut tur, hei hian leia awm rannung biru leh thlai rulhut a pho chhuak anga, nisa in a em hlum dawn a ni.
2) A chin hun dik takah chhawhchhi chu theh/chin tur.
3) Heng a hnuaia chhawhchhi chi tha thar hlawk leh natna do thei te hi chin ni se.
III. RANNUNG HLAUHAWM KHAWP A TAM(ETL)
SL.NO | Chhawhchhi chi tha, theih natna leh rannung | Chhawhchhi chitha-in a do natna do thei |
---|---|---|
1 | TKG-21 | Bacteria leh fungi vanga a hnah val (leaf spot) |
2 | TKG-22 | A hnah rau natna (Phytophthora blight) |
3 | B-67 | A zik/par piangsual, a kung tawih (Macrophomina and Phyllody) |
4 | Krishna | A hnah de (Aternarie leaf spot) leh a rah khertu pangang (cap sule borer) |
5 | Vinayak | A hnah val (leaf spot) |
6 | Gujarat Til 2 | A hnah rau (bacterial blight), a kung vuai leh thi (wilt), a zik/par piangsual (phyllody) |
7 | Haryana Til 1 | A zik/par piangsual (Phyllody) |
8 | TSS-6 (SVPR-I) | A zik/par piangsual (Phyllody) leh a hnah de (Alternaria leaf spot) |
9 | IMP Selection 5(Rama) | A kung tawih (Macrophomina rot) |
A hun takah a chi mamawh zat chin/theh tur (Hectare khatah a chi 5kg a tawk)
Chhawhchhi kung inkar hi 15cm a zau ni se, a kung tlar inhlat zawng hi 30cm ni se, chutiang tur chuan a tul dan azirin chhawhchhi chu suat thawl/then tur.
A chi tuh/theh atanga ni 45 hnuah chhawhchhi hmun chu tum 2 tal thlawh tur a ni.
Chhawhchhi leh chana hring (moong) emaw Behliang emaw chin pawlh a tha.
2. Hmanraw dang hman
1) Pangang chi hrang hrang vai a, hmeh hlum tur.
2) Lungphur thlahtu leh rannung man nan Eng thang kam tur.
3) Chhawhchhi zik/par piangsual, (lian leh phek deuh,zamzo par kuang ang) apiang chu pawha, hal ral tur.
4) Lei lehphut laiin hnim zung, bulbal leh thlai kung hlui te lak khawma, vauah paih tur.
3. Rannungtha/hrik tha hman Chhawhchhi chi 1kg leh Trichoderma viride 4gms chawpawlh tur, hei hian a chi tawih leh a zung tawih natna lakah a veng thei.
4. Rannung thahna hlo leh natna damdawi hman
A. Rannung suat nan
1) Vawi hnih tal Neem atanga siam rannung thahna hlo @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. (Neem hian rannung a tihlum lo a, rannungin thlai an eiduh loh phaha, an kian san zawk a ni.)
2) Heng a hnuaia rannung thahna hlo eng emaw ber hi kah tur a ni. Dimecron 40 EC @ 3ml leh tui 1 litre chawhpawlh. Carbaryl WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh Quinalphos 25EC @ 4ml leh tui 1 litre chawhpawlh Dimethoate 30EC @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh
B. Natna enkawlna
1) Tuh/theh hmain chhawhchhi chi 1 kg leh Captan/thiram @ 3gm nuaipawlh tur.
2) Ni 10 danah Mancozeb 75 WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur.
3) Bacteria laka a him nan tuh hmain chhawhchhi chi 1 kg leh Agrimycin 100 @ 250ppm (250 mg leh tui 100 litre chawhpawlh) nuaipawlh tur.
4) Bacteria vanga a hnah rau leh a hnah val a awm a nih chuan Straptocycline @ 500ppm in kah tur (500mg leh tui 100 litres chawhpawlh)
5) A parlai atanga a rah thlengin vutbuak natna a awm a nih chuan Sulphur WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur.
6) A zik/par piangsual hi MLO vanga awm a ni a, he natna hrik hi rannung, a tuihnang dawt chi ho thehdarh a ni. Chuvangin a thehdarhtu rannung suat nan Dimethoate 30EC @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh-a kah tur.
5. Hnim suat
1) A chi mamawh tawk chu lei hnawn that hnuah tuh/theh tur a ni. Fertilizer pawh a mamawh tawk hman tur a ni, tichuan chhawhchhi a hrisel anga, natna a do thei anga, hnim in a dip hmain a thanglian hman dawn a ni.
2) A chi tuh/theh atanga ni 45na hmain tum hnih, ni 20 leh ni 35 naah hlo thlawh tur a ni.
V. CHHAWHCHHI THAN LEN DAN ANGA IPM HMAN TURTE
1 | A chi tuh/theh hma | 1 A tiak thi, A zung tawih (blight, root rot)
2 A hnah de (alternarie leaf spot) 3 A hnah rau (bacterial blight) 4 A hnah val (Bacterial leaf spot) |
1 Leia rannung biru, natna hrik leh thlai rulhut pho chhuaka
nisa a pho hlum turin nipui laiin thuk deuh hleka lei lehphut tur a ni.
2 A hun takah, lei hnawn laiin a chi tuh/theh tur, a chi mamawh zat chu hectare khatah 5kg a ni. 3 A hun takah tui pek tur 4 Tuh hmain a chi 1 kg leh Tri chodermaviride 4gm nuaipawlh tur. 5 Biofertilizer - Azospirillum leh Phosphatica leh chhawhchhi chi nuaipawlh tur 6 Tuh hmain chhawhchhi chi leh Agrimycin 100 @ 250ppm (250 mg leh tui 250) liters chawhpawlh in nuai tur. |
2 | A tiak | 1 A zung tawih (root rot)
2 A hnah rau (phytophthora blight) |
1 Hnim thlawhfaitur
2 Mancozeb 75WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh-a kah tun 3 Chhawhchhi kung, natna in a tlakbuak apiang chu pawha, hal ral tur. |
3 | A thanduah lai | 1 A hnah khawrtu leh a rah khertu pangang
2 Panganghmul, a hnah eitu 3 A hnah val (Cercospora leaf spot) 4 A hnah rau (Bacterial blight) 5 A hnah de (Altemarialeaf spot) 6 A hnah val (bacterial leaf spot) 7 Vutbuak (powdery mildewmildew) |
1 Pangang vai a, rahhlum tur
2 Eng tlang kam tur 3 Dimecron 40EC @ 2ml leh tui 1 litre chawpawlh kah tur 4 Carbaryl WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur 5 Quinalphos 25EC@ 4 ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. 6 Bacteria natna ven nan Streptocycline @ 500 ppm (500 mg leh tui 500 litres chawhpawlh) kah tur 7 Mancozeb 75WP @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur or Carbendazim @ 3gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. 8 Vutbuak natna ven nan sulphur @ 2gm leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. |
4 | A par lai | 1 A hnah/zik tisawrbawk tu (Gall fly)
2 A zik/par piangsual |
1 A hnah leh a zik sawrbawk, a kuhmum tla te chhar a, hal ral tur
2 A zik/par piangsual chu pawha, hal ral tur. 3 Dimethoate @ 2ml leh tui 1litre chawhpawlh or Dimecron 40EC @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. |
5 | A rah lai atanga a seng hun thleng (chhawhchhi khawn hun thleng) | 1 A zik/par piangsual chu paiha, hal ral tur. Dimecron 40EC @3ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur or Quinalphos @ 4 ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah or Dimethoate @ 2ml leh tui 1 litre chawhpawlh kah tur. |
VI. CHHAWHCHHI ENKAWL CHUNGCHANGA TIH TUR LEH TIHLOH TUR
SL.NO | TIH TUR | TIHLOH TUR |
---|---|---|
1 | A chitha, thar hlawk, rannung leh natna do thei chin tur | Rannung leh natna laka himlo chu chin loh tur |
2 | A rual tlangin zau khata loneitute chuan chhawhchhi an ching/theh tur a ni. | A hun inanglo-ah chhawhchhi chin/theh loh tur. |
3 | Thlai dang nen a inchhawkin chhawhchhi chin tur | Hmun ngai rengah chhawhchhi ringawt chin tlut tlut loh tur |
4 | Ran ek, hnim tawih, Neem cake, leh Biofertilizer te a mamawhtur zat chiah hman tur. | A tlem thei ang ber fertillizer hman tur, a par lai chuan rannung thahna hlo kah loh tur a ni, a par bawm tu khuai te humhalh tur. |